Οι σχέσεις Ελλάδος – Γιουγκοσλαβίας (1953-1965) μέσα από τα αρχεία του ΝΑΤΟ
Σκοπός της εργασίας ήταν να μελετηθούν οι σχέσεις Ελλάδος - Γιουγκοσλαβίας από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 έως τα μέσα της δεκαετίας του 1960. Είναι η εποχή που η Ελλάδα εντάσσεται πλήρως στους αμυντικούς σχεδιασμούς της Δύσης, ενώ η Γιουγκοσλαβία προσπαθεί να υιοθετήσει έναν δικό της «σοσιαλιστικό δρόμο». Μία πολιτική που θα της επιτρέψει να διατηρεί μία λεπτή ισορροπία μεταξύ φιλελεύθερης Δύσης και κομμουνιστικής Ανατολής. Φόβος της κυρίαρχης ελληνικής πολιτικής ελίτ ήταν ο «εκ βορρά κίνδυνος» και η πιθανότητα να δημιουργηθεί μία συμμαχία γειτονικών κρατών, που θα γινόταν εθνικά επικίνδυνη. Ταυτόχρονα, η ρήξη Τίτο-Στάλιν δημιουργούσε στο γιουγκοσλαβικό καθεστώς μία ανασφάλεια, όχι μόνο ως προς την επιβίωσή του, αλλά και ως προς την εδαφική ακεραιότητα της χώρας. Το Βαλκανικό Σύμφωνο του 1953- 1954, παρά την θνησιγενή του φύση, υπήρξε η βάση για μία στενότερη συνεργασία μεταξύ των δύο βαλκάνιων γειτόνων. Σε διεθνές επίπεδο, οι δύο πρώτες δεκαετίες του Ψυχρού Πολέμου χαρακτηρίζονται από σειρά κρίσεων, όπως αυτή του Σουέζ, η ουγγρική εξέγερση (1956), η ανέγερση του Τείχους του Βερολίνου (1961), με αποκορύφωμα την «Κρίση της Κούβας» (1962). Παράλληλα, όμως, η συνειδητοποίηση από τις δύο υπερδυνάμεις ότι η ανεξέλεγκτη τριβή μπορούσε να οδηγήσει σε πυρηνικό όλεθρο, εγκαινίασε από το 1962 και μετά μία παρατεταμένη περίοδο ύφεσης. Στο πλαίσιο αυτό, οι τεταμένες ελληνογιουγκοσλαβικές σχέσεις της δεκαετίας του 1940, με την μεσολάβηση και των Ηνωμένων Πολιτειών, εξομαλύνονται. Αθήνα και Βελιγράδι αποδεικνύουν πως όταν διακυβεύεται ο σκληρός πυρήνας των συμφερόντων ενός κράτους, ακόμα και κοινωνίες με τελείως διαφορετικά συστήματα θεώρησης του κόσμου, αλλά και οργάνωσης, μπορούν να βρουν πεδίο σύγκλισης και συνεργασίας. Βέβαια, η προσέγγισή τους δεν υπήρξε τελείως ανέφελη. Ιστορικά ανακλαστικά και πίεση εσωτερικών παραγόντων και στις δύο χώρες δημιούργησαν δύο σημαντικές κρίσεις (1961-1962 και 1965). Κύριο ζήτημα ήταν το Μακεδονικό. Όπως είναι φυσικό, σημαντικό ρόλο στις αποφάσεις της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, αλλά και στους διεθνοπολιτικούς υπολογισμούς της Γιουγκοσλαβίας, έπαιζαν οι στοχεύσεις και οι προτεραιότητες του ΝΑΤΟ. Χαρακτηριστική ήταν η στήριξη της Ελλάδος στα φόρα της Συμμαχίας κάθε φορά που εγείρετο κάποια ένσταση σχετικά με την στάση της Γιουγκοσλαβίας. Επίσης, από το 1953 και μετά, παρατηρούμε την απαρχή μίας πιο ενδελεχούς ανάλυσης της πολιτικής του Ανατολικού μπλοκ από το ΝΑΤΟ. Ως καταληκτική ημερομηνία επελέγη το 1965, όταν στην Ελλάδα η κυβέρνηση Παπανδρέου χάνει την εξουσία, ενώ η Γιουγκοσλαβία αρχίζει να εφαρμόζει νέες πολιτικές στο εσωτερικό της, οι οποίες σε βάθος χρόνου θα εντείνουν τις εσωτερικές εθνοτικές αντιθέσεις. Για την υλοποίηση της εργασίας ερευνήθηκαν τα σχετικά αρχεία της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας, τα επίσημα έγγραφα του ελληνικού και του γιουγκοσλαβικού υπουργείου εξωτερικών, αρχεία ηγετών, αλλά και ο τύπος της εποχής. Επιπλέον υλικό αντλήθηκε από την υπάρχουσα, δευτερεύουσα ελληνική και ξενόγλωσση βιβλιογραφία.